การจัดลำดับความสำคัญโครงการก่อสร้างชลประทานในที่ราบระหว่างภูเขา โดยวิธี AHP และ FAHP : กรณีศึกษาพื้นที่จังหวัดลำปาง และจังหวัดพะเยา

บทคัดย่อ

ความเป็นมาและวัตถุประสงค์ : การส่งน้ำชลประทานในพื้นที่ราบระหว่างภูเขามีความแตกต่างจากการส่งน้ำในพื้นที่ราบลุ่มแม่น้ำหรือที่ราบลุ่ม เนื่องจากในพื้นที่ราบระหว่างภูเขา สภาพภูมิประเทศเหมือนกับเนินเขา มีความลาดชันสูงต่ำสลับกัน ทำให้การส่งน้ำไปยังพื้นที่เกษตรกรรมค่อนข้างยากลำบาก ทำให้เกษตรกรประสบปัญหาในการทำเกษตรกรรม แม้ว่าภาครัฐจะเข้าไปช่วยเหลือ แต่ด้วยงบประมาณที่มีจำกัด ทำให้ไม่สามารถดำเนินโครงการได้ทุกโครงการที่ต้องการ การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและคัดเลือกโครงการที่มีความพร้อมและความจำเป็น โดยพื้นที่ศึกษาเป็นพื้นที่ราบระหว่างภูเขาในจังหวัดลำปางและจังหวัดพะเยา กรณีศึกษาทั้งหมดเป็นโครงการในแผนก่อสร้าง 5 โครงการ ประจำปีงบประมาณ 2567 ของกรมชลประทาน

วิธีดำเนินการวิจัย : การศึกษาใช้วิธีกระบวนการลำดับชั้นเชิงวิเคราะห์ (AHP) และวิธีกระบวนการลําดับชั้นเชิงวิเคราะห์แบบฟัซซี (FAHP) การวิเคราะห์แบ่งเป็น 3 ส่วน ได้แก่ การหาปัจจัยที่มีผลต่อการคัดเลือกโครงการ การจัดลำดับความสำคัญของโครงการ และการเปรียบเทียบผลจาก 2 วิธีข้างต้น โดยข้อมูลได้จากการสอบถามบุคลากรที่มีส่วนในการดำเนินโครงการ ซึ่งเป็นผู้บริหารและผู้เชี่ยวชาญที่มีส่วนเกี่ยวข้องในโครงการก่อสร้างและการจัดลำดับความสำคัญโครงการของกรมชลประทาน

ผลการวิจัย : จากผลการวิเคราะห์หาค่าน้ำหนักความสำคัญของปัจจัยหลักและปัจจัยรองด้วยวิธีการวิเคราะห์ลำดับชั้นเชิงวิเคราะห์ (AHP) และวิธีการลําดับชั้นเชิงวิเคราะห์แบบฟัซซี (FAHP) พบว่า ปัจจัยหลักที่สำคัญในการคัดเลือกโครงการ คือ ด้านเกษตรกรรม และด้านวิศวกรรม ด้วยค่าน้ำหนักตามแบบจำลอง AHP 0.364 และ 0.259 ตามลำดับ และค่าน้ำหนักตามแบบจำลอง FAHP มีค่าเท่ากับ 0.577 และ 0.332 ตามลำดับ ส่วนปัจจัยรองที่มีผลมาก คือ พื้นที่ปลูกพืชฤดูแล้งที่เพิ่มขึ้นหลังจากมีโครงการ จำนวนอาคารชลประทาน แหล่งน้ำต้นทุน และพื้นที่ได้รับประโยชน์ ด้วยค่าน้ำหนักตามแบบจำลอง AHP 0.276, 0.100, 0.101 และ 0.100 ตามลำดับ และค่าน้ำหนักตามแบบจำลอง FAHP 0.306, 0.111, 0.108 และ 0.105 ตามลำดับ โดยจากการตรวจสอบความสอดคล้องของข้อมูลของปัจจัยหลักและปัจจัยรองในแต่ละด้าน พบว่า ผลการวิเคราะห์มีความสอดคล้องสมเหตุสมผล โดยมีค่าความสอดคล้อง ( ) น้อยกว่า 0.10 ผลการจัดลำดับความสำคัญโครงการด้วยวิธีการวิเคราะห์ลำดับชั้นเชิงวิเคราะห์ (AHP) เป็นดังนี้ (1) จัดระบบน้ำโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาแม่วัง (ฝายแม่ปุง) ระยะที่ 1 (2) จัดระบบน้ำโครงการลำน้ำยาว-แม่วังตอนล่างฝั่งขวา (ฝายเข้าซ้อนฝั่งขวา) (3) ปรับปรุงคลองส่งน้ำฝั่งซ้าย โครงการอ่างเก็บน้ำบ้านแม่ต๋ำ (4)จัดระบบน้ำโครงการอ่างเก็บน้ำแม่กำลัง ระยะที่ 2 และ        (5) จัดระบบน้ำโครงการอ่างเก็บน้ำแม่พริก (ผาวิ่งชู้) ระยะที่ 2 ด้วยค่าน้ำหนัก 0.292, 0.238, 0.172, 0.151 และ 0.147 ตามลำดับ ส่วนผลการจัดลำดับด้วยวิธีการลําดับชั้นเชิงวิเคราะห์แบบฟัซซี (FAHP) ได้ลำดับที่ 1 และ 2 เช่นเดียวกับ AHP ส่วนลำดับ 3 และ 4 ได้ผลใกล้เคียงแต่สลับลำดับกัน ผลลำดับสุดท้ายเหมือนกัน ด้วยค่าน้ำหนักดังนี้ 0.375, 0.318, 0.138, 0.094 และ 0.075 ตามลำดับ

สรุป : เมื่อพิจารณาเปรียบเทียบการจัดลำดับโครงการจากการการวิเคราะห์ 2 วิธี พบว่า วิธีการ FAHP ส่งผลให้โครงการที่มีความโดดเด่นอยู่แล้วในด้านใดด้านหนึ่งมีความโดดเด่นชัดขึ้น และโครงการที่มีความโดดเด่นน้อยมีความโดดเด่นน้อยลงไปกว่าเดิม หากมีข้อมูลโครงการที่ชัดเจนและสมบูรณ์เพียงพอแล้วการใช้วิธี AHP ซึ่งเป็นวิธีพื้นฐานสามารถใช้ได้เหมือนกัน ได้ผลลัพธ์ใกล้เคียงกัน โดยในงานวิจัยนี้ ผลของการคัดเลือกโครงการอันดับ 1 และอันดับ 2 ได้ผลเหมือนกันจากการคัดเลือกทั้ง 2 วิธี ส่วนโครงการสองลำดับแรกที่ได้รับความสำคัญสูงนั้น เกิดเนื่องจากโครงการทั้งสองมีความโดดเด่นมากด้านการเกษตร สามารถเพิ่มพื้นที่ปลูกพืชในช่วงฤดูแล้ง ส่งผลให้ผลผลิตทางการเกษตรเพิ่มขึ้น และด้านวิศวกรรมมีจำนวนอาคารชลประทานมาก ทำให้พื้นที่การเกษตรได้รับประโยชน์จากระบบชลประทานมากขึ้น

การนำไปใช้ประโยชน์ในเชิงปฏิบัติ : การตัดสินใจโดยวิธี FAHP ถือเป็นทางเลือกที่เหมาะสม เพราะสามารถจัดการกับการตัดสินใจที่ไม่แน่นอนเนื่องจากมีข้อมูลโครงการที่ไม่ชัดเจน อย่างไรก็ตาม หากข้อมูลมีความชัดเจนและสมบูรณ์เพียงพอ วิธี AHP ยังคงเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพที่สามารถวิเคราะห์ได้ง่ายกว่า ผลจากการวิเคราะห์ทำให้ทราบปัจจัยที่มีผลต่อการคัดเลือกโครงการก่อสร้างชลประทานในที่ราบระหว่างภูเขา และช่วยจัดลำดับความสำคัญโครงการ การใช้แบบจำลองนี้ทำให้หน่วยงานนำผลการวิเคราะห์ไปวิเคราะห์อันดับโครงการพื้นที่เกษตรกรรมที่มีลักษณะเดียวกันได้ เพื่อให้โครงการที่มีประโยชน์ต่อชุมชนได้รับการสนับสนุน ช่วยให้เกษตรกรได้รับประโยชน์ มีน้ำใช้อย่างเพียงพอ