การศึกษาฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระของสบู่สารสกัดกากกาแฟและ สบู่สารสกัดกากกาแฟผสมสารสกัดใบหม่อน

บทคัดย่อ

ความเป็นมาและวัตถุประสงค์ : งานวิจัยนี้มีจุดประสงค์เพื่อพัฒนาผลิตภัณฑ์สบู่กลีเซอรีนที่มีการเติมสารสกัดกากกาแฟพันธุ์อะราบิกา (Coffea arabica L.) สารสกัดใบหม่อน (Morus alba L., c.v. Chiang Mai 60) และผงกากกาแฟ เนื่องจากกากกาแฟประกอบด้วยสารประกอบฟีนอลและคาเฟอีนซึ่งมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ช่วยชะลอวัย ลดอาการบวมอักเสบของผิวหนัง ในขณะที่หม่อนเป็นพืชหนิดหนึ่งที่ปลูกมากในเขตพื้นที่จังหวัดลพบุรี และในใบหม่อนมีสารประกอบพอลิฟีนอลจึงมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ

วิธีดำเนินการวิจัย : เตรียมสารสกัดกากกาแฟโดยนำกากกาแฟจากร้านจำหน่ายกาแฟในจังหวัดลพบุรีมาอบด้วยเตาอบลมร้อนอุณหภูมิ 80 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 10 ชั่วโมง จากนั้นชั่งผงกากกาแฟ 100 กรัม สกัดด้วยน้ำปราศจากไออออนปริมาตร 500 มิลลิลิตร ที่อุณหภูมิ 100 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 1 ชั่วโมง กรองด้วยผ้าขาวบางและกระดาษกรอง (Whatman no. 1) นำใบหม่อนจากไร่หม่อนในพื้นที่จังหวัดลพบุรีมาล้างทำความสะอาด ผึ่งลมจนแห้ง หั่นตามแนวขวางให้มีความหนาประมาณ 0.5 เซนติเมตร เตรียมสารสกัดใบหม่อนโดยชั่งใบหม่อน 40 กรัม สกัดด้วยน้ำปราศจากไอออน 500 มิลลิลิตร อุณหภูมิ 100 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 1 ชั่วโมง จากนั้นกรองด้วยผ้าขาวบางและกระดาษกรอง เตรียมสบู่ทั้งหมด 8 สูตร ได้แก่ สบู่ชุดควบคุม (สูตร S1) สบู่เติมสารสกัดกากกาแฟ 3 สูตร (สูตร S2-S4) สบู่เติมสารสกัดกากกาแฟและสารสกัดใบหม่อน 1 สูตร (สูตร S5) สบู่เติมสารสกัดกากกาแฟและผงกากกาแฟ 2 สูตร (สูตร S6-S7) และสบู่เติมสารสกัดกากกาแฟ  สารสกัดใบหม่อน และกากกาแฟ 1 สูตร (S8) ทั้งนี้ เตรียมสบู่โดยชั่งกลีเซอรีน 25 กรัม ละลายด้วยไฟอ่อน จากนั้นเติมสารส่วนผสมที่เตรียมไว้ คนให้เป็นเนื้อเดียวกัน และเทสบู่ลงในแม่พิมพ์สบู่แบบซิลิโคนรูปวงรี ศึกษาสมบัติทางกายภาพและสมบัติทางเคมี ได้แก่ สิ่งแปลกปลอม ค่าสี ร้อยละการสึกกร่อน ปริมาตรฟองและความคงทนของฟอง และค่า pH วิเคราะห์ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระของสบู่โดยใช้วิธีดีพีพีเอช (DPPH)

ผลการวิจัย : จากการทดลองเปรียบเทียบสบู่ที่มีส่วนประกอบต่างกัน 8 สูตร พบว่า สบู่ทุกสูตรไม่มีสิ่งแปลกปลอม สบู่ที่เติมสารสกัดกากกาแฟ สารสกัดใบหม่อน และกากกาแฟ มีค่า L* a* และ b* เท่ากับ 13.81 ± 1.20 ถึง 26.40 ± 0.97, 0.44 ± 0.13 ถึง 1.36 ± 0.22 และ 0.20 ± 0.24  ถึง 4.76 ± 0.31 ตามลำดับ สบู่มีค่า pH 9.81 - 10.06  ค่าร้อยละการสึกกร่อน 14.83 ± 1.37 ถึง 16.55 ± 1.45  ปริมาตรฟอง 69.50 ± 1.50 ถึง 73.00 ± 3.12 มิลลิลิตร และความคงทนของฟอง 66.00 ± 2.00 ถึง 70.25 ± 2.65 มิลลิลิตร ผลการวิเคราะห์ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระของสบู่ด้วยวิธีดีพีพีเอช เปรียบเทียบกับสารมาตรฐานกรดแอสคอร์บิก เท่ากับ 1.66 ± 0.11 ถึง 7.65 ± 0.02 AAE/สบู่ 1 กรัม ผลการประเมินความพึงพอใจต่อผลิตภัณฑ์สบู่ของกลุ่มตัวอย่าง 25 คน อยู่ในระดับพึงพอใจมาก

สรุป : สบู่ทุกสูตรที่พัฒนาขึ้นมีสมบัติทางกายภาพและทางเคมีเป็นไปตามมาตรฐานของผลิตภัณฑ์สบู่ก้อน และมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระสูงกว่าสบู่ชุดควบคุม สารสกัดกากกาแฟ กากกาแฟ หรือสารสกัดใบหม่อนจึงเป็นส่วนผสมที่ช่วยเพิ่มฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระของสบู่ และยังทำให้ได้เฉดสีของสบู่ที่หลากหลาย

การนำไปใช้ประโยชน์ในเชิงปฏิบัติ : สบู่ที่พัฒนาขึ้นสามารถนำมาเป็นผลิตภัณฑ์สบู่คุณภาพต้นแบบแก่ชุมชน ซึ่งเป็นการเพิ่มมูลค่าให้กากกาแฟและพืชสมุนไพรในท้องถิ่น